از باغ جا نمازم   /     آهسته پر کشیدم

رفتم به سوی باغی   /    یک باغ سبز و خرم

دیدم که گل در آن باغ   /    روییده دسته دسته

دیدم کنار گل ها   /    یک شاپرک نشسته

آن شاپرک مرا دید   /    پر زد به سویم آمد

او با خودش گل آورد   /    گل را به چادرم زد

گفتم: به شاپرک جان   /    این گل چه خوب و ناز است

او شادمان شد و گفت   /    این گل، گل نماز است

صلا زدند که برگ صبوح ساز کنید 
به ساز مرغ سحر ترک خواب ناز کنید 
می‌خمار شکن می‌دهند کز سرها 
خمار چون شکن زلف یار باز کنید 
سرود بدرقه‌ی کاروان شب خوانید 
در ای قافله‌ی صبح پیشواز کنید 
به ساز زهره، سماوات می‌دهد پیغام 
که گوش دل به مناجات اهل راز کنید 
وضو به چشمه‌ی صهبای صبحدم سازید 
به سوی قبله‌ی میخوارگان نماز کنید 
چو بلبلان بهاری به اهتزاز نسیم 
هوای شور و نوایی به سوز و ساز کنید 
یگانه راز و نیاز قبول اهل دل است 
دو گانه‌ای که به درگاه بی‌نیاز کنید 
سر نیاز فرود آورید و نذر قبول 
به زیر قبه‌ی این بارگاه ناز کنید 
نگین خاتم جم در نماز می‌بخشند 
نظر به حلقه‌ی رندان پاکباز کنید 
یگانه راز عروج مقام قرب اینست 
که از گروه عزازیل احتزاز کنید 
به زلف یار اگر دست یافت آه سحر 
بسا که پرچم عزت به اهتزاز کنید 
یکی است نغمه اگر زخمه‌ها به زیر و بم است 
به پرده‌های حقیقت رهِ مجاز کنید 
اگر به ساز دل شهریار گوش دهید 
جهان پر از طرب و شور و شاهناز کنید  

کاربرد: هر نمازی که با تجدید و تعصبات طولانی برگزار شود و بیش از مدت معمول و متعارف به طول انجامد، آن را به نماز «جعفر طیار» تشبیه می کنند. این ضرب المثل تنها به نمازهای طولانی اطلاق نمی شود، بلکه عوام الناس در کارهای مداوم و اموری که انجامش خارج از حدود مقرر، طولانی شود از این ضرب المثل استفاده و به آن استناد می کنند و به عامل عمل می گویند: چرا این قدر طول می دهی؛ مگر نماز «جعفر طیار» است؟

باید دید که جعفر کیست و چگونه نمازی به جای می آورد که عمل و عبادتش ورد زبان ها شده است؟ «طیار» لقب جعفر بن ابی طالب پسر عم پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و برادر ارشد امیرمؤمنان(علیه السلام) است که در سال هشتم هجری در جنگ موته واقع در شام، پرچمدار مسلمین بود و آن قدر جنگید تا هر دو دستش به ضرب شمشیر دشمنان از بدن، جدا شد ولی جعفر که مردی شجاع و مؤمن بود با آن که دو دست در بدن نداشت پرچم اسلام را با دو بازوی بریده ی خویش بر سینه برافراشته داشت تا مسلمین، روحیه ی خویش را نبازند و وحشت زده نشوند. در این حال بود که او از میان، دو نیم شد. (یا جبرئیل انی قدمت زیداً) ای جبرئیل! من زید را پیش داشتم.

گفت خدا جعفر را برای خود، پیش تو پیش داشت. رسول خدا شهادتش را خبر داد و گفت: «خدا برای جعفر دو بال زبرجد رویانید که از بهشت هر جا بخواهد با آن دو پرواز می کند.» به این جهت لقب «طیار» یا «ذوالجناحین» برای جعفر باقی مانده. اتفاقاً همان شب جمعی از صحابه وی را در خواب دیدند که در بهشت با مرغان می پرید.»

اما شهرت «نماز جعفر طیار» از آن لحاظ است که وی بیش تر اوقات شبانه روز خود را به نماز و دعا در پیشگاه پروردگار می گذرانید و نمازهای طولانی می خواند به طوری که کم تر کسی از این بابت به پای او می رسیده است. نماز «جعفر طیار» یا نماز «جعفر» را شیعیان در ظهر روزهای جمعه به منظور تحصیل ثواب و دفع بلیات می خوانند؛ که شرایط خاص خود را دارد.

آیات الهی نماز در قرآن

اهمیت و جایگاه نماز به عنوان یک وظیفه الهی در آیات متعدد قرآن کریم مطرح گردیده است. در ابتدا به آیات نماز در بزرگترین سوره قرآن یعنی سوره بقره پرداخته، سپس به طرح سایر آیات در سور دیگر قرآن با عناوین رابطه نماز و ولایت، نماز و مؤمنان؛ نماز و انبیاء و مخالفان نماز می پردازیم. مجموعاً 52 آیه از آیات الهی قرآن یپرامون نماز می باشد که آنها را به صورت دسته بندی مشخصی به پیشگاه خوانندگان محترم عرضه می داریم و آنگاه نام های نماز در قرآن کریم را مطرح می نماییم.

* الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون.* (1)
«آن کسانی که به جهان غیب ایمان آرند نماز را به پا می دارند و از هر چه روزیشان کردیم انفاق می کنند.»:

 * و اقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و ارکعوا مع الراکعین*(2)
و نماز را به پا دارید و زکات بدهید و با خدا پرستان حق را پرستش کنید.

 * و استعینوا بالصبر و الصلوه و انها لکبیره الا علی الخاشعین.* (3)
«از خداوند، با صبر و نماز یاری بجویید و صبر و نماز به غیر از خاشعین بر دیگران دشوار است.»

 * و قولوا للناس حسناً و اقیموا الصلوه و ءآتوا الزکاه* (4)
«به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز را به پای دارید و زکات مال خود را بدهید.»

 * واقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و ماتقدموا للانفسکم من خیر تجدوه عندالله* (5)
«و نماز را به پای دارید و زکات بدهید و بدانید آنچه برای خود پیش می فرستید در نزد خدا خواهید یافت.»

 * و اذا جعلنا البیت مثابه للناس و امنا و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی و العاکفین والرکع اسجود* (6)
«و به یاد آر هنگامی که قرار دادیم خانه کعبه را محل امن و دستور داده شد که مقام ابراهیم را جایگاه پرستش خدا قرار دهید و از ابراهیم و فرزندش اسماعیل پیمان گرفتیم که حرم خدا را از هر پلیدی پاکیزه دارید برای اینکه اهل ایمان به طواف و اعتکاف حرم بیایند و در آن نماز و طاعت خدا به جای آرند.»

عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ عَمِّ وَالِدِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الدُّورْیَسْتِیِّ عَنْ وَالِدِهِ عَنِ الصَّدُوقِ مُحَمَّدِ بْنِ بَابَوَیْهِ وَ أَخْبَرَنِی جَدِّی عَنْ وَالِدِهِ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْهُمُ السَّیِّدُ أَبُو الْبَرَکَاتِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُعَاذِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَمْرِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمَدَائِنِیُّ جَمِیعاً عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی نَصْرٍ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ حَدَّثَتْنِی حَکِیمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَمَّةُ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ(ع)...
قَالَ یَاسِرٌ فَلَمَّا أَصْبَحَ أَبُو جَعْفَرٍ ع بَعَثَ إِلَیَّ فَدَعَانِی فَلَمَّا سِرْتُ إِلَیْهِ وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ دَعَا بِرَقِّ ظَبْیٍ مِنْ ظَبْیِ تِهَامَةَ ثُمَّ کَتَبَ بِخَطِّهِ هَذَا الْعَقْدَ ثُمَّ قَالَ یَا یَاسِرُ احْمِلْ هَذَا إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قُلْ حَتَّى یُصَاغَ لَهُ قَصَبَةٌ مِنْ فِضَّةٍ مَنْقُوشٌ عَلَیْهِ مَا أَذْکُرُهُ بَعْدُ فَإِذَا أَرَادَ شَدَّهُ عَلَى عَضُدِهِ فَلْیَشُدَّهُ عَلَى عَضُدِ الْأَیْمَنِ وَ لْیَتَوَضَّأْ وُضُوءاً حَسَناً سَابِغاً وَ لْیُصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ شَهِدَ اللَّهُ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشى‏ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا فَلْیَشُدَّهُ عَلَى عَضُدِهِ الْأَیْمَنِ عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَ النَّوَائِبِ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ یَخَافُهُ وَ یَحْذَرُهُ وَ یَنْبَغِی أَنْ لَا یَکُونَ طُلُوعُ الْقَمَرِ فِی بُرْجِ الْعَقْرَبِ وَ لَوْ أَنَّهُ غَزَا أَهْلَ الرُّومِ وَ مَلِکَهُمْ لَغَلَبَهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ بَرَکَةِ هَذَا الْحِرْزِ إِلَى آخِرِ مَا أَوْرَدْتُهُ فِی کِتَابِ الدُّعَاء؛ ^{(1 )}
یاسر گفت فردا صبح حضرت جواد (ع)از پى من فرستاد وقتى خدمت آن جناب رسیده نشستم، پوست آهوئى از پوست آهوى تهامه خواست بعد با خط مبارک خود آن حرز را نوشت بعد فرمود: یاسر این نوشته را ببر پیش امیر المؤمنین بگو یک‏ قاب لوله‏اى از نقره بسازد و آنچه میگویم بر آن نقش نماید هر وقت خواست آن را به بازوى خود ببندد بر بازوى راست ببندد.
ابتدا وضوى نیکو و شادابى بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت یک حمد می خواند و هفت مرتبه آیة الکرسى و هفت مرتبه شهد اللَّه و هفت مرتبه و الشمس و ضحیها و هفت مرتبه و اللیل اذا یغشى و هفت مرتبه‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مى‏خواند.
وقتى نماز خود را تمام کرد این حرز را بر بازوى راست مى‏بندد در گرفتاریها و ناراحتیها و هر چه موجب ترس و وحشت او مى‏شود و نباید موقعى که طلوع قمر در برج عقرب است ببندد اگر او با رومیان بجنگ پردازد بر آنها با اجازه خدا پیروز مى‏شود.
حرز حضرت امام جواد (ع) این است:« یانور یابرهان یا مبین یا منیر یارب اکفنی الشرور وآفات الدهور واسئلک النجات یوم ینفخ فی الصور؛ ای خدائی که نور، دلیل، آشکار،تابنده و پروردگار هستی خودت در تمام شرور وآفت های روزگاران مرا حفظ و کفایت کن و در روز نفخ صور وروز قیامت مرا نجات ده.» ⁽²⁾

1. علامه مجلسی،بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،ناشر اسلامیه، ج‏50، ص 96 ؛خسروى‏ موسى،زندگانى حضرت جواد و عسکریین علیهم السلام‏،ناشر اسلامیه‏،ص83.
2.سید ابن طاوس‏،مهج الدعوات و منهج العبادات‏،ناشر دار الذخائر،چاپ قم‏،سال 1411 ق‏،نوبت اول‏؛ شیخ عباس قمی ،مفاتیح الجنان، ص869 (حاشیه). 

افسردگى (DEPRESSION) حالتى احساسى است که مشخصه‏اش اندوه، بى‏احساسى (APATHY) ، بدبینى (PESSIMISM) و احساس تنهایى است. این بیمارى که امروزه از شیوع بالایى در میان مراجعه کنندگان به کلینیک‏هاى روانپزشکى برخوردار است، داراى تظاهرات متنوع و زیادى بوده که از مهمترین آنها مى‏توان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقیقات نشان مى‏دهد 75 درصد از بیماران افسرده مشکلى در خواب (چه به صورت بى خوابى و چه پرخوابى) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید مى‏شود. نکته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است که در این بیماران چگالى (REM حرکت‏ سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین کل زمان REM افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره REM یعنى ( LATENCY - REM) کم شده و مرحله 4 خواب نیز کاهش مى‏یابد. (1)

پس به عبارت ساده‏تر مى‏توان گفت، افراد افسرده زمان بیشترى را در مرحله خواب REM به سر مى‏برند. یعنى به میزان بیشترى نسبت ‏به سایرین خواب مى‏بینند.

حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطى با نماز صبح دارد، یعنى نماز صبح چه اثر درمانى مى‏تواند در این بیماران داشته باشد؟

به طور متوسط 20 - 15 دقیقه طول مى‏کشد تا یک فرد معمولى به خواب رود. پس در عرض 45 دقیقه وارد مراحل 3 و 4 خواب شده که این مراحل عمیقترین مراحل خواب‏اند. یعنى بیشترین تحریک براى بیدار کردن فرد در این مراحل لازم است. حدود 45 دقیقه پس از مرحله ‏4 است که نخستین دوره حرکات سریع چشم (REM) فرا مى‏رسد. هر چه از شب مى‏گذرد، دوره‏هاى REM طولانى‏تر و مراحل 3 و 4 کوتاه‏تر مى‏شود. بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبک‏تر شده و رؤیاى بیشترى مى‏بیند (یعنى خواب REM اش بیشتر مى‏شود). پس قسمت اعظم خواب REM در ساعات نزدیک صبح به وقوع مى‏پیوندد. و از طرفى دیدیم که یکى از مشکلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب REM و خواب دیدن زیاد است. از این جهت ‏یک مبناى مهم در تولید داروهاى ضد افسردگى ایجاد داروهایى است که کاهش دهنده مرحله REM خواب باشند (از جمله داروهاى ضد افسردگى سه حلقه‏اى) .

علاوه بر این یک روش درمانى جدید براى بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آن‏ها براى کاهش میزان REM است، که بهترین شکل آن نماز صبح است. (2) زمان نماز صبح که مورد تاکید قرآن و همچنین بسیارى از روایات بوده، سبب کاهش قابل توجه میزان خواب REM در اشخاص مى‏شود. زیرا شخص نمازگزار که خود را ملزم به اقامه نماز صبح مى‏داند و باید صبحگاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوى ورود به مرحله قابل توجهى از REM را مى‏گیرد. از این جهت ‏بیدارى صبحگاهى براى نماز خود به تنهایى مى‏تواند یک عامل مهم بدون عارضه در پیشگیرى از افسردگى مطرح باشد که بر تمام روش‌هاى درمانى دارویى و غیر دارویى ارجح است، چرا که پیشگیرى بر درمان مقدم است .

لازم به ذکر است آثار روحى و روانى ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نکات علمى بسیار شگرفى در اسرار سحر که مورد تاکید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است که انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه مى‏کند؛

"اقم الصلوة لدلوک الشمس الى غسق الیل و قرءان الفجر ان قرءان الفجر کان مشهودا (3) ؛ نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکى شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است .

پى‏نوشت:

1 . روانپزشکى بالینى کاپلان، ترجمه دکتر مرسده سمیعى و دکتر حسن رفیعى، ص‏152 .

2 . 40 نکته پزشکى پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدى، ص‏3 .

3 . الاسراء (17): 78 .

مگر نماز «جعفرطیّار» می خوانی؟

- جانماز آب می کشد.

کاربرد: برای کسی که از روی ریا، عبادت کند این مثل را به کار می برند.

گفتیماز خصلت های ضرب المثل ها این است که از گذشتگان دور به ارث رسیده است. بسیاری از این امثال با توجه به گذر زمان، در واقع کوتاه شده و تراشیده شدهی داستانی است؛ یعنی افراد با ساده کردن و ایجاز سخن، مقصود و منظور خود را بلافاصله با همین سخن کنایه دار بیان می نمایند و این مثل نیز شاید کوتاه شده ی داستانی است.

در هرعصر، افرادی زاهد صفت هستند که سعی می کنند با خواندن نماز زیاد، نزد مردمو انجام اعمال عبادی دیگر خود را اهل عبادت و زهد و تقوا نشان دهند؛ غافل از این که برخی از افراد آگاه و تیزبین که از اعمال آنها آگاهی دارند در مورد آن شخص این اصطلاح را یادآور می شوند که «جانماز آب نکش.»

شاعرانمختلفی در هر عصر با دیدن این گونه افراد زاهد مآب به سرودن اشعاری در اینزمینه پرداخته اند. و سعی در نشان دادن واقعیت های عوام فریبی این گونه افراد نموده اند.

درروایت آمده است که روزی حضرت سلیمان (ع) گنجشک نری را دید که به گنجشک ماده می گوید: چرا خود را از من باز می داری و بی اعتنایی می کنی، درحالی که من اگر بخواهم تاج و تخت سلیمان را به نوکم گرفته و در دریا اندازم. (ان سلیمان علیه السلام رای عصفورا یقول لعصفوره: لم تمنعین نفسک منی؟ ولو شئت اخذت قبه سلیمان بمنقاری فالقیتها فی البحر)
حضرت سلیمان(ع) تبسم کرد وهر دو را خواست و به گنجشک نر گفت: آیا می توانی چنین کاری بکنی؟
گنجشک نر گفت: خیر ای پیامبر خدا؛ ولی خوب است که مرد از قدرت خودش درنزد همسرش تعریف کند و کاری کند که در نزد همسرش بزرگ و با اقتدار جلوه کند. از این رو من این جمله را گفتم. و البته عاشق نسبت به آن چه می گوید سرزنش نمی شود.
سپس حضرت سلیمان (ع) روبه گنجشک ماده کرد و گفت: چرا از او کناره می گیری درحالی که تو را دوست می دارد؟
گنجشک ماده گفت: او مرا دوست نمی دارد بلکه تنها ادعای عشق و دوستی می کند؛ زیرا با وجود من یکی دیگر را دوست می دارد. (فقالت: یا نبی الله انه لیس محبا ولکنه مدع لانه یحب معی غیری.)
حضرت سلیمان(ع) با شنیدن این کلام از گنجشک ماده متاثر شد؛ زیرا دانست که عشق و محبت می بایست خالص باشد و دیگری برندارد. (بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 14، ص95).

 نظیر: سلیمان بی ایمان، یک من آرد، نیم من نان؟

 کاربرد: این ضرب المثل که مصداق زیادی در جامعه ی امروزی ما دارد، نشانگر آن است که برخی افراد زاهد صفت اما فرصت طلب و متقلب و چاپلوس از خواندن نماز شب، عقب نمی مانند (که ثواب زیادی هم دارد) اما در عمل در کسب و تجارت پیشگی خود از وحشتناک ترین دوز و کََلَک ها و روباه صفتی خود غافل نیستند. و با تقلب و اختلاس و احتکار و ... باعث فسادهای بی شماری می شوند. مثل برخی بازاری های امروز که تا وقت اذان و نماز می شود کسب و تجارت خود را رها می کنند و راهی مسجد می گردند و به زهد و عبادت می پردازند و آن چنان افراط می ورزند که با اصطلاح اثر مهر جانماز در پیشانی آنان هویدا می شود. البته اثر چربی پیشانی آنان روی مهر می ماند، اما اگر به وضع کاسب پیشگی آنان نظری دقیق افکنیم ریاکار بودن و محافظه کاری و عوام فریبی آنان مشاهده خواهد شد. و آنها این گونه اعمال را برای جلب اعتماد دیگران انجام می دهند تا به اعتبار و منزلت خود بیفزایند؛ و بهتر به کسب و تجارت خود بپردازند. و مقام نماز را که عالی ترین جلوه ی عابد و معبود است تا چه حد، تنزل می دهند. (والله اعلم)