خانواده ای که با یاد خدا و خواندن دو رکعت نماز، از خداوند می خواهند فرزندی صالح به آنان ببخشد و در نخستین روز تولد، در گوشش اذان و اقامه را زمزمه می کنند، دلِ فرزند عزیزشان را با یاد خدا پیوند می زنند. والدینی که سحرگاهان برمی خیزند و با تلاوت قرآن و نماز شب، فضای خانه را نورانی و معطر می کنند، به طور غیرمستقیم برای فرزندانشان الگو خواهند بود. پس چه خوب است هنگام اذان صبح، که همه موجودات به تسبیح گویی مشغولند، پدر با صوت آرام و مهربانش در آن سحرگاهان اذان بگوید و با تسبیح موجودات هم نوا شود. سپس به نماز بایستد تا با این حرکت، فرزندش را در آغاز جاده تکلیف و بلوغ، به برپا داشتن نماز صبح تشویق کند. این گونه است که پس از اندک زمانی فرزند ما خودش از سر شوق و رغبت برای نماز صبح بیدار می شود. حضرت امام صادق علیه السلام درباره ثواب و فضیلت اذان گویان می فرماید:
اذان گویان از تمام مردم در روز قیامت گردن فرازترند؛1 یعنی اذان گویان از همه مردم گردنشان افراشته تر است و برای دریافت ثواب و عطای خداوند سربلندند.2
باید گفت عبادت های ما به شرطی بر خانواده و جامعه تأثیر خواهد داشت که روح خدامحوری بر رفتار و گفتار فرد نمازگزار حاکم باشد و کارها بیش از هر چیز، رنگ خدایی به خود بگیرد. همچنین باید خود را از هرگونه ریا و شک و شبهه پاک سازیم. آن هنگام است که نماز مصداق تنهی عن الفحشاء و المنکر می شود؛ یعنی هرگونه فحشا و منکری را از انسان و جامعه دور می کند.
أَقِمِ الصَّلاةُ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلی غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُودًا. (اسراء:78)
نماز را از زوالِ خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) بر پا دار و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را؛ زیرا قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
در تفسیرهای متعدد، «قرآن الفجر» را نماز صبح دانسته اند. در تفسیر این آیه، روایت هایی نیز به ما رسیده است که می گویند: فرشتگان، شب و روز نماز بندگان را نظاره می کنند؛ زیرا در آغاز صبح، فرشتگان شب که مراقب بندگان خدایند، جای خود را به فرشتگان روز می دهند و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع انجام می گیرد، هر دو گروه، آن را می بینند و بر آن گواهی می دهند.
این روایات را همه دانشمندان شیعه و اهل تسنن نقل کرده اند. از جمله (به نقل از تفسیر روح المعانی) احمد،نسایی، ابن ماجه، ترمذی، حاکم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهنقل کرده اند که در تفسیر این جمله فرموده: «تَشهدُ ملائِکةُ اللَّیلِ وَ مَلائِکةُ النَّهارِ».3

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در حال احتضار بود. ناگهان صدای بلال، مؤذنِ مدینه به گوش رسید واذان صبح در مدینه طنین انداز شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاست و وضو گرفت. با کمک امیرالمؤمنین علی علیه السلام و فضل بن عباس به سختی تمام به مسجد آمد و با مردم نماز صبح را به جماعت برگزار کرد و پس از نماز به سوی خانه بازگشت و در بستر آرمید.1

قال المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف :

فما اَرغَمَ أنفَ الشَّیطان بِشَی ءٍ مِثلِ الصلوة فَصَلّها وَارْغَمْ اَنفَ الشَّیطانِ.1 هیچ چیزی مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمی مالد. پس نماز بگذار و بینی شیطان را به خاک بمال. و ایضا یقول: مَلعونٌ مَلعونٌ مَنْ اَخَّر الغَداةَ إلی أنْ تَنْقَضِیَ النُّجومُ.2 مورد لعنت خداوند است کسی که در به جا آوردن نماز صبحش آن قدر تأخیر کند تا ستارگان در آسمان ناپدید شوند.

حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید: هر کس برای نماز مغرب وضو بگیرد، این وضوی او کفاره گناهان گذشته روز او به استثنای گناهان کبیره خواهد بود و هر کس برای نماز صبح وضو بگیرد این وضو کفاره گناهان گذشته شب او به استثنای گناهان کبیره است.1

حماد بن عثمان گوید: شنیدم حضرت امام صادق علیه السلام می فرمود: هر کس هنگامی که نماز صبح را می خواند، صد بار بگوید: ماشاء اللّه  کان لا حول و لا قوّة الاّ باللّه  العلیّ العظیم، در آن روز چیزی که او را ناخوش آید نبیند.1

بِسم اللّهِ وَ صَلّی اللّهُ علی مُحمَدٍ وَ آلِ مُحمّدٍ وَ اُفوِّضُ أمری اِلی اللّه إنَّ اللّهَ بَصیرٌ بالعبادِ فوقیهُ اللّه سیّئاتِ ما مَکَرُوا لا إلهَ إلاّ اَنتَ سُبحانکَ اِنّی کُنْتُ مِن الظّالمینَ فَاسْتَجَبنا لَهُ و نَجَّیْنَاهُ مِنَ الغَمّ وَ کذلِکَ نُنْجی الْمُؤمنینَ حَسبُنا اللّهُ و نِعمَ الوکیلُ فَانقْلَبوا بِنعمَةٍ مِنَ اللّهِ و فَضلٍ لَم یَمْسَسْهُم سوءٌ ماشاءَاللّهُ لا حَولَ وَ لا قُوّةَ إلاّ باللّهِ ما شاءَاللّهُ لا ما شاءَ النّاسُ ماشاءَاللّه وَ اِنْ کَرِهَ النّاسُ حَسْبیَ الرَّبُ مِنَ المَربُوبین حَسْبیَ الْخالِقُ مِنَ الْمَخلُوقینَ حَسبیَ الرّازِقُ مِنَ المَرزوقینَ حَسبیَ اللّهُ ربُّ الْعالمینَ حَسبیَ مَن هُو حَسبیَ حَسبیَ مَن لَمْ یَزِلْ حَسبی حَسبیَ مَن کانَ مُذ کُنتُ لَم یَزلْ حَسبیَ حَسبیَ اللّهُ لا اِلهَ إلاّ هُو عَلیهِ تَوکَّلتُ وَ هُو رَبُّ الْعرشِ الْعَظیم.
به نام خدا و درود خدا بر محمد و آل او و کار خود را به خدا می گذارم که او به حال بندگان بصیر است. پس خدا حفظ کرد هر شر و بدی را که مکر دشمنان برانگیزد، و خدایی جز تو ای ذات یکتا نیست. پاک و منزهی تو و من در حق خود از ستمکارانم. پس ما دعای او را مستجاب کردیم و او را از دریای غم نجات دادیم و این چنین مؤمنان را نجات خواهیم داد و خدا ما را کافی است و او بهترین وکیل است. (معتقدین به این کلام) از نعمت و فضل خدا چنان برخوردار شوند که دیگر هیچ بدی به آنها نرسد. آنچه خدا خواست می شود و هیچ قدرت و توانایی جز قدرت خدا نیست. آنچه خدا خواست می شود، هر چند مردم نخواهند، خدای رب العالمین مرا کافی از دیگران است. خدای آفریننده عالم، مرا کافی از خلق است. خدای روزی دهنده، مرا کافی از روزی خوران است. خدایی که پروردگار عالم است، مرا کافی است. کافی است آنکه مرا کافی است. آنکه همیشه مرا کافی است، کافی است. آنکه تا بوده ام و هستم مرا کافی است و مر خدای یکتایی که جز او خدایی نیست بر او توکل کرده ام و اوست پروردگار عرش با عظمت (که آفرینش به فرمان اوست).    

در طبقات ابن سعد چنین آمده است: پیامبر پس از به جای آوردن نماز صبح در کنار ستون توبه می نشست. پیش از نشستن آن حضرت، ضعیفان، بینوایان، تنگ دستان و میهمانان آن حضرت در آنجا جلسه ای برپا می کردند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جلسه آنان حضور می یافت، آیاتی را که شبانگاه بر وی نازل شده بود، بر آنها تلاوت می کرد و تا طلوع آفتاب به بحث و گفت وگو می پرداخت. ابوموسی نیز گفته است: «چون پیامبرنماز صبح را به جای می آورد، گرد او جمع می شدیم. برخی، تفسیر آیه های قرآن را از آن حضرت می پرسیدند. گروهی پرسش هایی را درباره احکام و واجبات دینی با آن حضرت درمیان می گذاشتند و عده ای تعبیر خواب خود را از پیامبر می پرسیدند». تاریخ نگار دیگری در همین باره می گوید: «روزی فردی به نام جریر، همراه با ده نفر از قبیله خویش در فاصله نماز صبح و طلوع آفتاب به حضور پیامبر آمدند و گفت وگوهای علمی مفصلی با آن حضرت انجام دادند».1

«وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حینَ تَقُومُ؛ هنگامی که بر می خیزی، پروردگارت را تسبیح گوی». (طور: 48) در تفسیر المیزان، یکی از تفسیرهایی که برای جمله «حین تقوم» آورده شده، دو رکعت نافله نماز صبح است که پیش از نماز می خوانند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی می فرماید: «دو رکعت نافله صبح برای تو بهتر است از دنیا و آنچه در دنیا است».1

«وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرّاکِعینَ؛

و نماز را به پا دارید و زکات را ادا کنید و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید». (بقره: 43) آخرین قسمت این آیه، از نمازِ همراه با جماعت سخن می گوید. از این آیه درمی یابیم که نماز باید با جماعت برگزار شود، به ویژه نماز صبح و عشا که جایگاه والایی دارند. در روایتی چنین آمده است: روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پس از نماز صبح رو به اصحاب کرد و نام افرادی را بر زبان آورد و پرسید که در نماز جماعت حاضرند یا نه. یاران پاسخ دادند: خیر. سپس پرسید: آیا در شهر نیستند و به مسافرت رفته اند. یاران پاسخ دادند: خیر. آن گاه پیامبر فرمود: هیچ نمازی مثل نماز صبح و عشا بر منافقین سنگین نیست و اگر مردم فضیلت این دو نماز را می دانستند، هر آینه می آمدند، هر چند خود را به سختی روی زمین بکشند. امام صادق علیه السلامنیز فرموده است: کسی که نماز صبح و عشا را به جماعت بخواند، پس او در ذمّه خداست. اگر کسی به او ستم روا دارد یا او را تحقیر کند، گویا به خدا ستم روا داشته و او را تحقیر کرده است.1 حضرت امام خمینی رحمه الله می فرماید: ما با ذکر خدا، با اسم خدا پیش بردیم و نماز بالاترین ذکر خدا است. اگر در نماز کوتاهی بشود و هر کس بگوید من خودم تنهایی می روم در خانه ام و می خوانم، خیر. نماز را در جماعت بخوانید. اجتماع باید باشد، مساجد را پر کنید، اینها از مساجد می ترسند. یکی از مسائلی که در رساله های عملیه بر آن تأکید شده، برپا داشتن نماز جماعت صبح و مغرب است، به ویژه برای کسی که در همسایگی مسجد زندگی می کند. حضرت علی علیه السلام در فرازی از دعای صباح از خداوند بزرگ چنین می خواهد: ای پروردگار! بر ما درگاه صبح را با کلید رحمت و رستگاری بگشا و بهترین خلعت هدایت و صلاح را بر من بپوشان.2 باید گفت: نماز صبح یکی از مصداق های روشن کلید رحمت و رستگاری در این دعا است. امیداوریم همه شیعیان و دوست داران اهل بیت علیهم السلام نسبت به اقامه نماز صبح مانند دیگر نمازها، توجه عملی داشته باشند. خداوند را شکر می کنیم که در آغاز روز، عبادتش را بر ما واجب کرد تا با حضور خود در نماز جماعت صبح، مساجد را رونق بخشیم و از آغاز روز، درس به یاد خدا بودن، جماعت و وحدت را فراموش نکنیم.

وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَ خیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ اْلآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلینَ. (اعراف: 205) پروردگارت را در دل خود از روی تضرع و خوف یاد کن و آهسته و آرام، نام او را بر زبان بیاور و این کار را همواره صبحگاهان و شامگاهان تکرار کن و هرگز در شمار بی خبران از یاد خدا مباش. مقام معظم رهبری می فرماید: چه افراد و جماعاتی که با شناختن قدر و جایگاه ذکر و خشوع و انابه ـ که نماز مظهر کامل آن است ـ و همراه کردن کار و ابتکار دنیایی با آن، به قله های تعالی و کمال رسیدند و چه بی خبران و کوته نظرانی که با غفلت از این راز بزرگ هستی، خود را از سعادت کامل محروم ساختند و چه در صورت تلاش و کار مادی و چه درصورت بی کاری و تنبلی، هر جا به گونه ای خود را در منجلاب های محرومیت و ناکامی غرقه می ساختند. انسان هایی که تلاش و مجاهدت در عرصه زندگی بشری را با یاد خدا و انس با او و عشق به او همراه می سازند، خوشبختی در معنای حقیقی آن را درمی یابند و آن را برای جسم و جان خود فراهم می کنند.1