عبادت و راز و نیاز با معبود، آن هم در دل شب، برای اهل دل، لذتی بالاتر از لذت‌ها و شیرینی خاص و غیر قابل وصف و قیاس دارد. به جز نمازهای واجب روزانه، نمازهای دیگری هم وجود دارد که انجام آنها مستحب است و بسیار ثواب دارد. چون این نمازها اضافه بر نماز واجب است، به آنها نافله گفته می‌شود. در میان نافله‌ها، نماز شب جایگاه خاصی دارد و تأکید فراوانی که در آیه‌های قرآن و حدیث‌ها درباره آن است، به مراتب بیش از نمازهای دیگر مستحبی است و به همین دلیل، اولیای خدا بر آن مداومت داشتند و به تهجّد و عبادت نیمه شب می‌پرداختند. نماز شب یکی از عبادت‌های خاص اولیای خدا و نیز از برنامه‌های سازنده اسلام به شمار می‌رود و فرد را به وادی معنویّت نزدیک می‌کند. اهمیت نماز شب تا آنجاست که خداوند، آن را بر بنده محبوبش، حضرت محمد صلی الله علیه و آله واجب کرده و چنین فرمان داده بود: «وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ؛ بخشی از شب را به عنوان نافله به تهجد بپرداز و سحرخیزی کن». (اسراء: 79) قرآن در توصیف متقین می‌فرماید: «آنها کمی از شب را می‌خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می‌کردند». (ذاریات: 17 و 18) نماز شب نشان‌دهنده عشق و محبت انسان به آفریدگار است و این علاقه، انسان را از خواب جدا می‌کند و به راز و نیاز نیمه‌شب با محبوب وادار می‌کند و اگر آن عشق نباشد، انسان با چه انگیزه‌ای در تنهایی و تاریکی از استراحت دست بشوید و در خلوتی عارفانه به گفت‌وگو با معشوق بپردازد؟ در اهمیت نماز شب به برخی از سخن‌های ائمه علیهم السلام اشاره می‌کنیم: پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «جبرئیل آن‌قدر مرا به نماز شب سفارش کرد تا اینکه گمان کردم افراد نیک امتم شب را نمی‌خوابند، مگر اینکه اندکی از آن را می‌خوابند».1 حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «برخاستن برای نماز شب، موجب تن‌درستی و خشنودی پروردگار عزوجل، استحقاق رحمت و تمسک به اخلاق پیامبران است».2 امام جعفر صادق علیه السلام نیز می‌فرماید: «نماز شب، چهره‌ها را سفید و نورانی، بدن آدمی را معطر می‌کند و سبب فزونی روزی است».3

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : عَلَیْکُمْ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِیِّکُمْ وَ أَدَبُ الصَّالِحِینَ قَبْلَکُمْ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِکُمْ‏.
امام صادق علیه السلام فرمود: شما را به نماز شب سفارش می‌کنم که آن سنت پیامبر شما و طریقه و شیوه صالحان و نیکوکاران پیش از شما و برطرف کننده درد و ناخوشی از تن های شماست.

 (من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص472)    

قَالَ الصَّادِقَ علیه السلام : ‏ثَلَاثَةٌ هُنَّ فَخْرُ الْمُؤْمِنِ وَ زِینَةٌ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ الصَّلَاةُ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَ یَأْسُهُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ وَلَایَةُ الْإِمَامِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص.
امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز افتخار مومن و زینت او در دنیا و آخرت است، و آنها خواندن نماز شب، طمع نداشتن به اموال مردم و قبول ولایت امامی از آل محمد علیه السلام است.

(بحار الأنوار، ج‏84 ص 140)    

قَالَ الصادق علیه السلام : صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّیْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ.
امام صادق علیه السلام فرمود: نماز شب مؤمن گناهان روزش را محو می‏کند.

 (الکافی (ط ـ الاسلامیه)، ج ‏3، ص 266؛ من لایحضره الفقیه، ج 1، ص473)    

1ـ پیغمبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: 

خیرکم من اطاب الکلام و اطعم الّطعام و صلَّی باللیل و الناس نیام.

بهترین شما کسانی هستند که در سخن گفتن مؤدبند گرسنگان را سیر می‌کنند و در شب در آن هنگام که مردم خوابند نماز می‌خوانند.[1]

2ـ امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید:

قیام اللیل مصحّحة للبدن و مرضاة للّرب عزّوجلّ و تعرّض للرّحمة و تمسک باخلاق النبیّین.؛ قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است.[2]

3ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ به یکی از یارانش فرمود:

لاتدع قیام اللّیل فانّ المغبون من حرم قیام اللّیل ؛ دست از قیام شب برمدار، مغبون کسی است که از قیام و عبادت شب محروم گردد.[3]

4ـ رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

من صلّی باللّیل حسن وجهه بالّنهار.

کسی که نماز شب بخواند صورت (و سیرتش) در روز نیکو خواهد بود.[4]

و البته باید توجه داشت که اگر طالب خیرات نماز شب هستیم باید بر اعمال خود مواظبت کنیم کسی که تمام روز مشغول الواتی دید زدن ناموس مردم مزاحمت ،غیبت و ...معلوم است که شب موفق نخواهد شد نماز شب بخواند نماز شب هم برای خود مقدماتی دارد .

پی نوشت ها :

 [1] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.

[2] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.

[3] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.

[4] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.

نمی دانم شما هم از کسانی هستید که در دلشان آرزوی اقامه نماز شب دارند اما ذره ای توفیق ندارند

 هر شب عزم می کنند که این شب را حتما بیدار شوند و نماز شبی جانانه بر پا دارند ، اما صبحگاه که در آستانه طلوع آفتاب با عجله تمام نماز واجب خود را بر پا می دارند تازه یاد قول و قرار هزار باره دیشبشان می شوند و افسوس می خورند ، آهی جانسوز از اعماق جان می کشند و در دل با خدا می گویند خدایا چرا توفیق نماز شب را به من نمی دهی ؟

نداشتن باور

گاهی انسان براساس باور نادرست، فعّالیت خود را آغاز می‌کند و موفّق نمی‌شود. شکست در این مرحله سبب می‌شود که در باور خویش تردید کند، شکست‌های دیگری که پس از شکست اوّل رخ می‌دهد، باور را از میان برمی‌دارد، در این مرحله شخص گرچه تصوّر درستی از سود و یا زیان دارد امّا نمی‌تواند آن‌را تصدیق کند و به آن باور ندارد. در نتیجه از آموزه‌های عقل و شرع روی می‌گرداند. برای نمونه همین نماز سبی که عرض کردیم کیست که  از برکاتِ نمازِ شب و شب‌زنده‌داری آگاه نباشد؟. امّا چرا بسیاری به این مهّم موفَق نمی‌شوند؟ یکی از عوامل محرومیت از برکات سحر، بی‌توفیقی‌های پی‌درپی است. 

نمازهای مستحبی زیاد است و آنها را «نافله» گویند و بین نمازهای مستحبی به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر شفارش شده و آنها در غیر روز جمعه، سی و چهار رکعتند که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا[۱] و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می باشد.[۲]
تأکید بر نافله ها
در اسلام تأکید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آن منظور گردیده است که شمارش آنها، از حوصله درس خارج است. در اینجا تنها به ذکر یک روایت تبرّک می جوییم: رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود:
«إنّ للقلوب إقبالاً و إدباراً فإذا أقبلت فتنفّلوا و إذا أدبرت فعلیکم بالفریضه»[۳]
دلها را آمادگی و بی رغبتی است؛ هرگاه آمادگی داشتند، نافله بخوانید و اگر بی رغبتی نشان دادند برشما باد که بر نماز واجب بسنده کنید.

می دانیم که نماز شب از محبوب ترین نمازها و نشانه عشق و محبت به معشوق است. همچنین سرگرمی روح بخش مومن و سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) و سیره صالحان می باشد.
امام صادق(ع) می فرمایند: هیچ عمل نیکی نیست جز اینکه ثواب روشنی در قرآن برای آن بیان شده مگر نمازشب که به خاطراهمیت آن هیچ کسی نمی داند چه ثواب هایی (که موجب روشنی چشم ها می شود) برای آنها نهفته شد است.
از پیامبراکرم(ص) نقل است که فرمودند: هربنده ای که توفیق نماز شب را پیداکند از روی اخلاص وضو بگیرد و با نیت پاک و قلب سلیم و بدن خاشع و چشم گریان ، پروردگاررا بخواند، خداوند نه صف از ملائکه بی شمار را پشت سر او قرار می دهد و به عدد آنها درجات معنوی او را بالا می برد.
مواردی از آثار نمازشب که در روایات متعددی به چشم می خورد عبارت است از : تحکیم پایه های تقوا در دل و جان ، تقویت ایمان ، تهذیب نفوس ، تربیت معنوی انسان ، پاکی قلب ، گرفتن نیرو برای تصفیه روح و حیات قلب ، تقویت اراده و تکمیل اخلاص و نیز بیداری فکر و اندیشه ، و اما فوائد دیگری را که معصومین(ع) نقل نموده اند درسه قسم ذیل ، جمع می گردد.
فوائد نماز شب در دنیا
نماز شب ، اسلحه ای است برعلیه دشمنان ، که سبب خشنودی پروردگار و درمعرض رحمت او قرارگرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران می شود.
فوائد نماز شب در برزخ
نماز شب میانجی بین ملک الموت و نمازگزار است و موجب ورود نوری در قبر، خروج از قبر به صورت نورانی ، نجات از وحشت قبر، مونس انسان و چراغی در قبر، مانع فشار و عذاب قبر.
فوائد نمازشب در قیامت
وقتی قیامت شود نماز شب ، سایه بالای سرنمازگزار ، تاج و لباسی برسروتنش و نوری که در برابر او پیش رود (و راه تاریک را برای او روشن کند) و حایل و پرده ای بین او و آتش خواهد بود.
محرومیت از نماز شب و عواقب ترک آن
همانطور که می دانید خلوت نشینی آنقدر اهمیت دارد که جز پاکان و نیکان موفق به این عمل نمی شوند، به عبارت دیگر شخصی مجرم و گناهکار از این توفیق محروم می شود.
شیطان و نماز شب
می دانیم که شیطان حتی در نمازهای فریضه (واجب ) نیز ما را به طرق مختلف فریب می دهد تا یا از اول وقت به تأخیر افتد یا بدون حضور قلب باشد و یا بخصوص در نمازهای صبح که خواب را شیرین جلوه می دهد و باعث فوت شدن نماز ادا و از دست دادن فیض آن می شود.

داستانهای حکیمانه در آثار استاد حسن زاده آملی،

ْ((شخصی نزد امیر مؤ منان علیه السلام آمد و گفت : ای امیرمؤ منان ! از نماز شب محروم شده ام .
حضرت فرمود: گناهانت تو را مقیّد کرده و دست و پایت را بسته اند)).
کلینی قدس سره در باب ذنوب از کتاب ایمان و کفر، نقل می نماید که امام صادق علیه السلام فرمود: ((چون مرد گناه کند، از نماز شب محروم گردد و عمل زشت ، از چاقویی که در گوشت فرو رود، سریعتر در
کسی که مرتکب آن شده ، فرو می رود)).(۱)(۲)
پینوشتها:
۱- ج ۲، ص ۲۹۰ (کافی معرب ).
۲- رساله لقاءالله ، ص ۱۹۷.

1) وقت خواندن نماز شب، بعد از نصفه شب (ساعت 12 نیمه شب) تا طلوع صبح صادق و هر چه به سحر نزدیک اذان صبح (نماز صبح) نزدیکتر باشد، بهتر است.

2) (افضل) بهتر است که نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر و شب از دیدگاه شرع عبارت است از یک سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزدیکتر باشد بهتر است و فواید آن بیشتر خواهد بود.

3) وقت نماز شب؛ نماز شب را در هر موقع شب میتوان خواند، ولی بهتر است که در نزدیکی اذان صبح خوانده شود. وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است.

1) نماز شب مجموعاً یازده رکعت می‌باشد که ده رکعت آن هر دو رکعت به یک سلام خوانده می‌شود و یک رکعت به یک سلام.

هشت رکعت از یازده رکعت را باید به نیّت نماز شب و سپس دو رکعت دیگر به نیّت نماز شَفع و آنگاه یک رکعت نماز وَتر، که با فضیلترین نماز شب، نماز وَتر و شَفع است و دو رکعت شَفع برتر از وَتر است.

2) نافله شب پیش از نماز صبح خوانده می‌‏شود. و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن یازده رکعت نماز شب است. ولى احتیاط آن است که قبل از فجر اول نخوانند، مگر آن که بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، که‏ در این صورت مانعى ندارد.

3) برای نماز شب می‌توان به نماز شَفْع و وَتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت می‌توان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.

نماز شب یازده‌ رکعت است: چهار تا دو رکعت (مثل نماز صبح) به نیت نماز شب و یک نماز دو رکعت به نیت نماز شَفْعْ و یک نماز یک رکعتی به نیت نماز وَتْر

  نیت: دو رکعت نماز شب می‌خوانم قُربة اِلی الله

 - در رکعت اول: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قول هو الله احد + رکوع + سجده

 - در رکعت دوم: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قول هو الله احد + قنوت + رکوع + سجده + تشهد + سلام.

(نماز شبی که در قست بالا آمده است را چهار بار تکرار کنید که جمعاً هشت رکعت نماز شب می‌شود).

  نیت: دو رکعت نماز شَفْعْ می‌خوانم قُربة اِلی الله

 - در رکعت اول: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قول هو‌ الله احد + یک بار سوره قول اعوذ برب الناس + رکوع + سجده.

 - در رکعت دوم: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قول‌ هو الله احد + یک بار سوره قول اعوذ برب الفلق + قنوت + رکوع + سجده + تشهد + سلام.

  نیت: یک رکعت نماز وَتْر می‌خوانم قُربة اِلی الله

 - در رکعت اول: یک بار سوره حمد + سه بار سوره قول هو الله احد + یک بار سوره قول اعوذ برب الفلق + یک بار سوره قول اعوذ به رب الناس

 - در قنوت: خواندن کامل قنوت + در حالیکه دستهایتان در حالت قنوت است، (با انگشتان دست راست یا با تسبیح) چهل بار بگویید ( اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ ) «خدایا ببخش جمیع مؤمنین مرد و مؤمنین زن را». و بعد از آن هفتاد بار بگویید ( اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبی وَ اَتُوبُ اِلَیه) «آمرزش می‌طلبم از خدایی که پروردگارم است و بسویش باز می‌گردم». سپس هفت بار بگویید (هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ اَلْنار) «این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می‌برد». سپس سیصد مرتبه بگویید ( اَلْعَفو ) «ببخش». + و سپس یک بار بگویید ( رَبّ اغْفِرْلى وَ ارْحَمْنى وَ تُبْ عَلىََّ اِنَّکَ اَنْتَ التّوابُ اَلْغَفُورُ الرّحیم ) «پروردگارا ببخش مرا و رحم کن به من و توبه مرا بپذیر به راستی که تو، توبه پذیرنده، بخشنده و مهربانی». + رکوع + سجد + تشهد + سلام + (پایان نماز) + تسبیحات فاطمة زهرا (س)

(تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها): (34 مرتبه، الله اکبر،  33 مرتبه، الحمد لله و 33 مرتبه، سبحان الله)

در حدیثی آمده: خواندن تسبیحات فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از هزار رکعت نماز مستحب، نزد خداوند بهتر است).