قَالَ الصادق علیه السلام : انَّ مَنْ‏ صَلَّی‏ بِأَذَانٍ‏ وَ إِقَامَةٍ صَلَّی خَلْفَهُ صَفَّانِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَنْ صَلَّی بِإِقَامَةٍ بِغَیْرِ أَذَانٍ صَلَّی خَلْفَهُ صَفٌّ وَاحِدٌ وَ حَدُّ الصَّفِّ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس که نماز را با اذان و اقامه بخواند، دو صف از فرشتگان در پشت سرش نماز می‌گزارند، و کسی که نماز را با اقامه تنها بخواند یک صف از فرشتگان در پشت سرش نماز می‌خوانند و اندازه صف به قدر میان مشرق و مغرب است.

(من لا یحضره‌الفقیه، ج ‏1، ص 287؛ بحارالانوار، ج 81، ص 147)    

قَالَ امیرالمومنین علیه السلام : یُحْشَرُ الْمُؤَذِّنُونَ‏ یَوْمَ الْقِیَامَةِ طِوَالَ الْأَعْنَاقِ.
امیرمومنان علی علیه السلام فرمود: اذان‏گویان، روز قیامت با سرافرازی محشور می‌شوند.

(المحاسن، ج ‏1، ص 49؛ بحارالانوار، ج 81، ص 149)    

قَالَ الباقر علیه السلام : الْمُؤَذِّنُ‏ یُغْفَرُ لَهُ مَدَّ صَوْتِهِ فِی السَّمَاءِ وَ مَدَّ بَصَرِهِ وَ یُصَدِّقُهُ کُلُّ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ سَمِعَهُ [مَعَهُ‏] وَ لَهُ مِنْ کُلِّ مَنْ یُصَلِّی فِی مَسْجِدِهِ سَهْمٌ وَ مِنْ کُلِّ مَنْ یُصَلِّی بِصَوْتِهِ حَسَنَة.
امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند مؤذن را به اندازه‏ای که چشمش می‌بیند و صدایش در آسمان می‌پیچد می‌آمرزد، هر خشک و تری که آواز او را می‌شنود او را تصدیق می‌کند، و از ثواب هر کس که با او در مسجد نماز گزارد سهمی نصیب او شود و به عدد هرکس که به بانگ او (در غیر مسجد) نماز بخواند حسنه‏ای برای اوست.

(من لا یحضره‌الفقیه، ج 1، ص 285)    

نرگسم ،یاسم ،نمازم                     محفل راز و نیازم

بال پرواز و رسیدن                    خوش ترین آهنگ سازم

چشمه سار عشق و مستی              موج دریاهای رازم

راحت دلهای خسته                           خلوت آغوش بازم

آشنای درد مندان                             شیوه سوز و گدازم

همسفر با رهنوردان                        توشه ی راه درازم

صیقل جان ،صیقل دل                     من نمازم ،من نمازم

رشد اخلاقی و عرفانی به نوعی تربیت روحی نیاز دارد و هر فرد برای دست یابی به فضایل اخلاقی و کمال می بایست تربیت گردد تا پس از گذراندن مراحل مختلف، رشد معنوی خود را محقق کند. در غیر این صورت، بدون توجه به این مراحل و بدون آگاهی های کافی در چگونگی سیر و سلوک، رسیدن به مراحل رفیع اخلاقی و روحی ممکن نیست. به همین دلیل، عرفا و علمای اخلاق نیز همواره به کمک استاد و رهنمودهای او به مراحل بالای اخلاقی رسیده اند.
نماز یکی از مهم ترین و عالی ترین نمادهای عرفانی و اخلاقی است. اهل معرفت گویند: «باب عبادات مطلقا ثنای معبود است، منتها هر یک از آن ها ثنای حق است، به نعتی از نعوت و اسمی از اسما؛ مگر نماز که ثنای حق است به جمیع اسماء و صفات» پس برای رسیدن به مراحل عالی نمازگزاری آن هم به طور پایدار و آگاهانه، گذراندن مراحل مقدّماتی ضروری است؛ مراحلی که طی کردن آن ها جز در سایه تربیت و رهنمود استاد ممکن نیست. نمازگزار با گذراندن این مراحل، با نماز انس می گیرد که با توجه به اهمیّت و ضرورت انس با نماز، در این فصل به بیان این مراحل می پردازیم.
برخی از افراد به طور مقطعی و برخی به صورت دایمی نماز می خوانند. بعد از برطرف شدن عوامل بی میلی به نماز (نمازگریزی)، فرد وارد مرحله نمازگزاری می شود. بحث ما در مورد کسانی است که در مرحله نمازگزاری قرار دارند. برای رفع نماز گریزی، برطرف کردن عوامل بی میلی به نماز بسیار مفید است.

روزی که پیامبر اکرم(ص) مسجد قبا را به عنوان اولین مسجد رسمی اسلام بنا می کرد، مسجد گوشه دنجی برای عبادت های فردی و جمعی بود. جایی که مسلمانان مدینه نه فقط برای نماز و عبادت که به عنوان اولین محل تجمع و میعادگاه مذهبی از آن استفاده می کردند. حالا بعد از گذشت 14 قرن هزاران مسجد در گوشه و کنار دنیا بنا شده و روز 21 آگوست هم روز جهانی مسجد نام گرفته است. مساجد تاریخی، شگفت انگیز یا تاثیر گذار. مجله مهر در گزارشی با عنوان « ماندگارترین مساجد تاریخ کدام اند؟» به معرفی برخی مساجد مطرح دنیا پرداخته است که می خوانید.

قَالَ الرضا علیه السلام : إِنَّمَا جُعِلَتِ‏ الْجَمَاعَةُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَةُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُورا.
امام رضا علیه السلام فرمود: نماز جماعت به این جهت قرار داده شده است، تا اخلاص و یگانگی و اسلام و عبادتِ خداوند آشکار، علنی و ظاهر باشد.

(وسائل الشیعة، ج ‏8، ص 287؛ بحارالانوار، ج 85، ص 12)    

قَالَ الصادق علیه السلام : مَنْ صَلَّی‏ خَمْسَ‏ صَلَوَاتٍ‏ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ فِی جَمَاعَةٍ فَظُنُّوا بِهِ خَیْراً وَ أَجِیزُوا شَهَادَتَهُ.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر که پنج نماز شبانه روز را به جماعت بخواند به او خوش‏گمان باشید و گواهی‏اش را بپذیرید.

(الأمالی (صدوق)، ص 338؛ بحارالانوار، ج 85، ص 8؛ وسائل الشیعه، ج 27، ص 395)    

قَالَ الکاظم علیه السلام : إِنَّ الصَّلَاةَ فِی الصَّفِ‏ الْأَوَّلِ‏ کَالْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام کاظم علیه السلام فرمود: نماز خواندن در صف اول، مانند جهاد در راه خداست.

(من لا یحضره‌الفقیه، ج 1، ص 385؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 307)    

قَالَ الصادق علیه السلام : قَالَ لقمان لِابنِهِ... وَ صَلِّ فِی جَمَاعَةٍ وَ لَوْ عَلَی‏ رَأْسِ‏ زُج‏.
امام صادق علیه السلام فرمود: لقمان به فرزندش گفت: ... نماز را به جماعت بخوان اگر چه سر نیزه باشی!

(المقَالَ الصادق علیه السلام : فَضلُ صَلاةِ الرَّجلِ فی جَماعَةٍ علی صَلاةِ الرَّجلِ وَحدَه خَمس و عشرون دَرجَةً فی الجَنّة.
امام صادق علیه السلام فرمود: نماز انسان به صورت جماعت بیست و پنج درجه در بهشت برتر است از نماز فُرادی.

(بحارالانوار، ج 85، ص 16)     حاسن، ج ‏2، ص 375؛ من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 297)    

قَالَ رسول الله صلی الله علیه و آله : وَ مَنْ‏ لَزِمَ‏ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ حَرُمَتْ عَلَیْهِمْ غِیبَتُهُ وَ ثَبَتَتْ عَدَالَتُهُ.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که بر نماز جماعت مداومت داشته باشد، غیبت او بر مسلمانان حرام و عدالتش ثابت می‌شود.

(وسائل الشیعة، ج ‏8، ص 317؛ بحارالانوار، ج 80، ص 354)    

قَالَ رسول الله صلی الله علیه و آله : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَسْتَحْیِی مِنْ‏ عَبْدِهِ‏ إِذَا صَلَّی فِی جَمَاعَةٍ ثُمَّ سَئَلَهُ حَاجَةً أَنْ یَنْصَرِفَ حَتَّی یَقْضِیَه.
رسول گرامی صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند شرم می‏کند از بنده‏ای که پس از نماز جماعت از او چیزی بخواهد و به او عطا نفرماید.

(مجموعة ورام، ج ‏1، 4؛ بحارالانوار، ج 85, ص 4)    

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا أَبَا الدَّرْدَاءِ: لَأَنْ‏ أُصَلِّیَ‏ الْعِشَاءَ وَ الْفَجْرَ فِی جَمَاعَةٍ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُحْیِیَ مَا بَیْنَهُمَا أَ وَ مَا سَمِعْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَوْ یَعْلَمُونَ مَا فِیهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَ لَوْ حَبْواً.
امام علی علیه السلام فرمود: یا ابی الدرداء اگر نماز عشا و صبح را به جماعت بخوانم، در نظرم محبوب‏تر ازعبادت و شب زنده‏داری بین این دو نماز است آیا نشنیده‏ای کلام پیامبر را که فرمود: اگر مردم می‏دانستند چه‌ها در آن دو نماز است خود را بر روی زمین می‏کشیدند و در آن دو نماز حاضر می‏شدند.

(مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ‏6، ص 453؛ بحارالانوار، ج 85، ص 17)    

قَالَ النبی صلی الله علیه و آله : إِمَامُ‏ الْقَوْمِ‏ وَافِدُهُمْ فَقَدِّمُوا فِی صَلَاتِکُمْ أَفْضَلَکُمْ.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: امام جماعت هر جمعی نماینده آن در پیشگاه خداوند می‌باشد، پس در نمازتان بهترین‏ها را برگزینید.

(بحارالانوار، ج 85، ص 109)    

قَالَ الصادق علیه السلام : یَنْبَغِی‏ لِلْإِمَامِ‏ أَنْ‏ یَکُونَ‏ صَلَاتُهُ عَلَی صَلَاةِ أَضْعَفِ مَنْ خَلْفَهُ.
امام صادق علیه السلام فرمود: بر امام جماعت شایسته است که نمازش بر اساس نماز ضعیف‏ترین مأمومین خود باشد (نماز جماعت خود را طولانی نکند).

(من لا یحضره‌الفقیه، ج ‏1، ص 390)    

قَالَ الصادق علیه السلام : إِذَا صَلَّیْتَ وَحْدَکَ فَطَوِّلْ فَإِنَّهَا الْعِبَادَةُ وَ إِذَا صَلَّیْتَ بِقَوْمٍ فَصَلِّ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ
امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که نماز فرادی می‌خوانی آن را طولانی کن زیرا نماز عبادت است. ولی هنگامی که امام جماعت هستی نمازت را به اندازه طاقت ضعیفترین نمازگزار طول بده. (بحار الأنوار، ج‏85، ص، 111)    

قَالَ امیرالمومنین علیه السلام : إِذَا قُمْتَ‏ فِی‏ صَلَاتِکَ‏ لِلنَّاسِ فَلَا تَکُونَنَّ مُنَفِّراً وَ لَا مُضَیِّعاً فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَة.
امیرمومنان علی علیه السلام به مالک اشتر فرمود: و هنگامی که به نماز جماعت برای مردم می‌ایستی باید نمازت نه نفرت‏آور و نه تضییع‏کننده باشد (نه آن‏قدر آن را طول بده که موجب تنفر مأمومین شود و نه آن‏قدر سریع که نماز را ضایع کنی) زیرا در بین مردمی که با تو به نماز ایستاده‏اند، هم بیمار و هم حاجتمند است. (نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص 440)    

قَالَ النبی صلی الله علیه و آله : سَوّوا صُفوفَکُم فَاِنَّ تَسویةَ الصَّفِ تَمام الصَّلاةِ.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: صف‏های نماز جماعت را مساوی کنید، پس همانا که مساوی کردن صف‏ها، کامل‏کننده نماز است. (بحارالانوار، ج 85, ص 20)    

قَالَ الرضا علیه السلام : أَفْضَلُ‏ الصُّفُوفِ‏ أَوَّلُهَا وَ أَفْضَلُ أَوَّلِهَا مَا قَرُبَ مِنَ الْإِمَام‏.
امام رضا علیه السلام فرمود: بهترین صف‏های نماز جماعت، صف اول است، و بهترین جای صف اول، نزدیک‏ترین مکان به امام است.

(الفقه المنسوب إلی الامام رضا علیه السلام ، ص 143؛ بحارالانوار، ج 85, ص 105)

قَالَ الصادق علیه السلام : وَ مَنْ‏ صَلَّی‏ فِی‏ بَیْتِهِ‏ جَمَاعَةً رَغْبَةً عَنِ الْمَسْجِدِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ، وَ لَا لِمَنْ صَلَّی مَعَهُ، إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ تَمْنَعُ مِنَ الْمَسْجِدِ.
امام صادق علیه السلام فرمود: و هر کس از روی بی‏میلی به مساجد، در خانه‏اش نماز جماعت بخواند، برای او و کسانی که با او نماز جماعت خوانده‌اند، نماز کاملی نخواهد بود، مگر آنکه واقعاً علتی مانع از حضور در مسجد بوده باشد. (الأمالی (طوسی)، ص 696؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 196)    

قَالَ الباقر علیه السلام : مَنْ‏ سَمِعَ‏ النِّدَاءَ مِنْ جِیرَانِ الْمَسْجِدِ فَلَمْ یُجِبْ فَلَا صَلَاةَ لَهُ.
امام باقر علیه السلام فرمود: هر کس از همسایگان مسجد صدای اذان جماعت را بشنوند و در جماعت شرکت نکند، نمازش کمال ندارد. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 294)    

اسلام با وضع مالیات‌های اسلامی همچون خمس و زکات، برای این بُعد زندگی انسان‌ها نیز برنامه‌ریزی کرده است؛ اما دستورهای مالی اسلام به خمس و زکات منحصر نمی‌شود و مسلمان راستین باید در حد توان خود، در راه اعتلای دین اسلام گام بردارند و برای پیشرفت آن هزینه کنند.

شاید بتوان گفت تأمین هزینه‌های مسجد،‌ یکی از بهترین راه‌هایی است که مۆمنان با انجام آن، می‌توانند قسمتی از دِین خود را به اسلام ادا ‌کنند. اما این مهم چگونه اتفاق می‌افتد؟

چگونه می‌توان مسلمانان را ترغیب کرد تا با میل و رغبت، قسمتی از هزینه‌های مسجد را به عهده بگیرند؟

بهترین مرکز برای تحقق تربیت دینی و اسلامی جوان و نوجوان، مسجد است؛ زیرا مسجدکانون انسان‌سازی است. از سوی دیگر در جامعه اسلامی، آنچه باید محور قرار بگیرد، تربیت است. اگر تربیت اصل قرار گرفت، درپی آن سیاست، اقتصاد، مدیریت، فرهنگ و آموزش جامعه نیز اصلاح خواهد شد؛ چرا که مسلما تربیت، هسته اساسی یک جامعه است. مسجد بسترمناسبی است تا جوان که عبادت و اطاعت او برای خدا دوست داشتنی است به رشد و بالندگی دست یابد. پیامبر اعظم (ص) فرمودند: «خداوند جوانى که جوانى‌اش را در اطاعت از او بگذراند دوست دارد.» ( نهج الفصاحه ص316 ، ح 800) این نوشتار به برخی از آثار برجسته تربیت جوان و نوجوان در فضای مسجد اشاره می‌کند؛

1- سازندگی اخلاقی - معنوی

مسجد به دلیل بهره‏مندی از ظرفیت بالای فرهنگی، دینی و اجتماعی توانسته نقش مهمی در سازندگی اخلاقی- معنوی و صیانت دینی جوانان داشته باشد. مقام معظم رهبری در این باره فرموده اند: «ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است.» مسجد، مرکز ارزش‌هاست و جوانان با حضور در آن، از رهگذر تربیت و آموزش، نیازهای خویش را رنگ خدایی می‏دهند و روحیه معنوی خود را قوت می‏بخشند و اخلاق حسنه را در خودتقویت می‌کنند. امام صادق (ع) دراین خصوص می‌فرمایند:«جوانِ خوش اخلاق، کلید خوبى‌ها و قفل بدى‌هاست و جوانِ بداخلاق، قفل خوبى‌ها و کلید بدى‌هاست». (امالى شیخ طوسى، ص 302، ح 598) در سال‌های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی به ویژه در دهه اخیر، مساجد با برگزاری مراسم معنوی و روح بخشی چون اعتکاف ، دعای ندبه و کمیل ، احیای لیالی قدر و... نشاط‌بخش معنوی دل‌های جوانان بوده‌اند.