تشبیه ارکان نماز

از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پرسیدند: چرا پیش از نماز اذان و اقامه مستحب است ولی در مورد سایر عبادات چنین نیست؟ حضرت فرمود: به خاطر اینکه نماز ، شبیه حالتهای مختلف انسان در قیامت است. اذان به «نفخه اول» شباهت دارد که با نفخه اول و دمیدن اسرافیل در صور همه مردم می‌میرند و از همین جاست که نشستن و سجده کردن بعد از اذان مستحب است (سجده اشاره به مرگ و بازگشت انسان به خاک و زمین است) و اقامه نماز ، شبیه «نفخه دوم» است که با نفخه دوم و دمیدن اسرافیل در صور ، در مرتبه دوم مردگان زنده می‌شوند، که خدای تعالی فرمود:

«گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا می‌دهد.» (سوره ق _41) و قیام در نماز مانند برخاستن مردم از قبرهاست چنانچه فرمود: «روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستند» (سوره مطففین _ 6) و بلند کردن دستها هنگام گفتن تکبیرة الاحرام شبیه دست دراز کردن برای گرفتن نامه اعمال در قیامت است که خدای بزرگ فرمود:«کتابت را بخوان، کافیست که امروز خود حسابگر خویش باشی» (سوره اسرا _ 14)

و رکوع نماز ، به خضوع خلایق در پیشگاه خالق شباهت دارد، چنانکه فرمود:«و در آن روز همه چهره‌ها در برابر خداوند حیّ قیوم خاضع می‌شود.»(سوره طه _ 111) و سجود نمازشبیه سجود بندگان برای خدای جهان (در قیامت) است که فرمود:بخاطر آورید روزی را که ساق پاها از وحشت برهنه می‌گرددو دعوت به سجود می‌شوند.» (سوره قلم _ 42) و تشهد نماز شباهت دارد به زانو زدن خلائق در پیشگاه خدای متعال در روز قیامت.(1)

معراج انبیاء و معراج مومن

خداوند متعال برای هر یک از پیامبران ، معراج خاصی مقرر فرمود و برای مومن هم معراجی قرار داد. معراج حضرت آدم علیه‌السلام آن بود که از عدم بوجود آمد و ساکن بهشت شد «ای آدم! تو و همسرت در بهشت ساکن شوید» (سوره اعراف _ 19)

• معراج حضرت ادریس علیه‌السلام نشستن بر بال فرشته‌ای بود که از او درخواست کرد تا وی را به آسمانها برده وارد بهشت نماید که با اذن پروردگار چنین شد. «و ما او را به مقام والایی رساندیم» (سوره مریم _ 57)
  
• معراج حضرت نوح علیه‌السلام ساختن کشتی و سیر کردن با آن بود چون حرکتش برای خدا ، و در راه خدا و از جانب خدا و به سوی خدا و با خدا بود. «و اکنون در حضور ما و طبق وحی ما ، کشتی بساز» (سوره هود _ 37)
  
• معراج حضرت ابراهیم علیه‌السلام قرار گرفتن بر منجیق بود که می‌خواستند او را در آتش اندازند و از جز خداوند به کسی پناه نبرد و آتش بر او گلستان شد.«ای آتش بر ابراهیم سرد و خاموش باش» (سوره انبیا _ 69)
  
• معراج حضرت اسماعیل علیه‌السلام قرار گرفتن زیر خنجر پدر بود تا در راه خدا قربانی شود. «ما رنج عظیمی را فدای او کردیم» (سوره صافات _ 107)
  
• معراج حضرت موسیعلیه‌السلام مناجات او در کوه نور بود که از شیرینی کلمات خداوند سرمست می شد.«و خداوند با موسی سخن گفت» (سوره نسا _ 164)
  

.... و معراج خاتم الانبیاء محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم این بود که از آسمانها گذشت و به مقام (اَواَدنی) رسید. «پاک ومنزه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب ، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی برد» (سوره اسرا _ 1)


تمامی این موارد معراج پیامبران بود و معراج مومن نماز است.«نماز معراج مومن است» (پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم )(2)

قرآن و نماز در کنار هم

هر نماز گزاری در شبانه روز ده بار سوره حمد را می‌خواند و چون این سوره هفت آیه دارد می‌شود هفتاد آیه ، بعد از حمد سوره دیگری هم باید خوانده شود. اگر فرض کنیم سوره توحید باشد که پنج آیه دارد و در جوع می‌شود پنجاه آیه ، بنابراین مجموعه آیاتی که نمازگزار باید در هر شبانه روز بخواند یکصد و بیست آیه خواهد بود و تلاوت این تعداد آیه در هر روز ، قرآن را از مهجوریت بیرون می‌آورد.

و رابطه انسان با قرآن را زیاد می‌کند. به ‌علاوه قرآن و نماز بارها کنار هم ‌‌آمده‌اند از جمله در سوره فاطر آیه 29 می‌خوانیم «کسانی که قرآن تلاوت می‌کنند و نماز به پا می‌دارند» و در سوره اعراف آیه 170 چنین آمده است: «کسانی که به قرآن تمسک کرده و نماز به پا می‌دارند» آری قرآن و ناز هم در کنار هم هستند و هم در درون هم.(3)

انواع نمازگزاران

پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: امت من چهار گروهند:

• نمازگزاران سهل‌انگارک اینان اهل «وَیل» اند که یکی از دَرَکهای جهنم است. خداوند در قرآن درباره آنان فرموده است:«ویل بر نمازگزارانی که از نماز غفلت کنند» (سوره ماعون _5-4)
  
• آنهایی که گاهی نماز می‌خوانند و گاهی نمی‌خوانند: اینان اهل «غَیّ»اند که یک دیگر از درکهای دوزخ است. خداوند درباره این گروه فرموده است : نسلی پس از آنان آمدند که نماز را ضایع کردند و به دنبال شهوتها رفتند و به زودی «غَیّ» را دریابند.(سوره مریم _ 59)
  
• گروهی که هرگز نماز نخوانند: اینان اهل «سَقَر»اند که نام درک دیگری از جهنم است. خداوند می‌فرماید: «از دوزخیان بپرسند چه چیز شما را به سقر کشید؟ گویند:نماز نمی‌خواندیم.» (سوره مدثر _ 43-42)
  
• آنهایی که همیشه نماز می‌خوانند و در نماز خشوع و حضور قلب دارند. اینان رستگارانند چنانکه خداوند فرماید:«مؤمنان رستگار شدند آنها که در حال نماز خشوع دارند.» (سوره مؤمنون _ 2-1)(4)

رابطه نماز و ترک معاصی

قرآن فوائد فراوانی برای نماز ذکر می‌کند می‌فرماید: «انّالصلوﺓ تنهی عنالفحشاء والمنکر». نماز جلوی زشتی را می‌گیرد زیرا طهارت است، شرایط و آدابی دارد، حلّیت مکان می‌طلبد و حلّیت لباس می‌طلبد. بعضی وجوبی است ، بعضی مستحبی و بعضی عنوان ادب و دستور و سنت را دارد. این مجموعه نماز را می‌سازد.

البته چون جهان طبیعت ، جهان تاثیر و تاثر متقابل است همانطور که «نماز نهی می‌کند از فحشا ومنکر» فحشا هم نهی می‌کند از نماز یعنی «انّالفحشا تنهی عن الصلوﺓ». کسی که اهل فحشا و منکر است توفیق خواندن نماز ندارداینها یک تضاد متقابل دارند. ممکن نیست که نماز جلوی فحشا را بگیرد ولی فحشا اثر منفی در مورد نماز نگذارد.

همانطور که نمازگزار از فحشا منزه است انسان فحاش یا فاحش یا بدعمل هم توفیق انجام دادن نماز را ندارد. اگر نماز جلوی معصیت را می‌گیرد، معصیت هم توفیق نمازگزاردن را سلب می‌کند، یا نمی‌گذارد انسان نماز بخواند یا اگر هم نماز خواند فقط برای ادای تکلیف است. کسی که از نماز لذت نبرد اهل نماز نیست.(5)

منابع

1. اسرارالصلوة _ عبدالحسین تهرانی
2. رموز نماز یا اسرار الصلوه _ محمدفرید نهاوندی.
3. یکصدو چهارده نکته درباره نماز/ حجه الاسلام قرائتی
4. نصایح/علی مشکینی اردبیلی
5. نماز و منازگزاران/آیة‌الله جوادی آملی

تفسیر سوره ابراهیم/ آیه‌الله جوادی آملی

منبع: مرکز تخصصی نماز قم