خانواده، یکی از مهم ترین نمادهای اجتماعی است که در سازندگی و شکوفایی و یا تخریب شخصیت انسان بسیار مؤثر است. از آن جا که بخش زیادی از شخصیت تربیتی انسان در دوران کودکی شکل می گیرد، خانواده از مهم ترین عوامل تربیتی انسان ها به شمار می آید؛ زیرا کودک از آغاز تولد، با اعضای خانواده به سر می برد و بیش ترین همانندسازی و الگوبرداری را در دوران کودکی از اهل خانواده، به ویژه پدر و مادر می گیرد. انسان ها به ویژه کودکان، همواره در حال همانندسازی و تأثیر پذیری از محیط و افراد هستند. به همین دلیل، رفتار کودکان بیشتر از همه به رفتار پدر و مادر و اهل خانواده شباهت دارد.
بی توجهی والدین به نماز خود
یکی از مهم ترین علل خانوادگی نمازگریزی، این است که خود پدر و مادر به نماز توجه نکنند و یا نماز نخوانند. در خانواده ای که پدر و مادر به نماز خود اهمیت نمی دهند و نماز را در آخر وقت، بدون رعایت آداب ظاهری و باطنی به جا می آورند و هیچ گاه در مسجد حاضر نمی شوند، نمی توان انتظار داشت که فرزندان نمازگزاری تربیت شوند.
خانواده، یکی از مهم ترین نمادهای اجتماعی است که در سازندگی و شکوفایی و یا تخریب شخصیت انسان بسیار مؤثر است. از آن جا که بخش زیادی از شخصیت تربیتی انسان در دوران کودکی شکل می گیرد، خانواده از مهم ترین عوامل تربیتی انسان ها به شمار می آید؛ زیرا کودک از آغاز تولد، با اعضای خانواده به سر می برد و بیش ترین همانندسازی و الگوبرداری را در دوران کودکی از اهل خانواده، به ویژه پدر و مادر می گیرد. انسان ها به ویژه کودکان، همواره در حال همانندسازی و تأثیر پذیری از محیط و افراد هستند. به همین دلیل، رفتار کودکان بیشتر از همه به رفتار پدر و مادر و اهل خانواده شباهت دارد.
بی توجهی والدین به نماز خود
یکی از مهم ترین علل خانوادگی نمازگریزی، این است که خود پدر و مادر به نماز توجه نکنند و یا نماز نخوانند. در خانواده ای که پدر و مادر به نماز خود اهمیت نمی دهند و نماز را در آخر وقت، بدون رعایت آداب ظاهری و باطنی به جا می آورند و هیچ گاه در مسجد حاضر نمی شوند، نمی توان انتظار داشت که فرزندان نمازگزاری تربیت شوند.
وجود الگویی برای به جا آوردن نماز در منزل، نقش اساسی در معنوی شدن کودکان دارد، چه بسا دیده می شود کودکان برای تقلید از پدر و مادر، همراه آن ها نماز می خوانند. بسیاری از افراد علت ترک نماز را نداشتن الگویی در منزل می دانند و می گویند: «علت ترک نماز ما، دلیل خاصی ندارد و تنها چون پدر و مادر و اهل منزل، نماز خوان نیستند، ما هم به پیروی از آن ها نماز نمی خوانیم».
با این وجود، می توان گفت که بزرگ ترین عامل نمازگریزی، بی توجهی اعضای خانواده به نماز است.
بی توجهی والدین به نماز فرزندان
گاهی ممکن است پدر و مادر نماز بخوانند، ولی به نماز فرزندانشان اهمیت ندهند و شیوه های درستی را برای تربیت دینی فرزندانشان در نظر نگیرند.بی توجهی والدین در دو زمینه نمود دارد:
الف) نبودن جو معنوی در منزل
از علل ترک عبادت، به ویژه نماز، وجود فضای آلوده و فساد حاکم بر منزل است. فضای خانه باید زمینه مناسب را برای گرایش فرزندان به ارزش های دینی فراهم سازد. ممکن است پدر و مادر نماز بخوانند، ولی بین نماز و دیگر اعمالشان هماهنگی نباشد و فضای منزل به شکلی باشد که اعمال ضد ارزش های اخلاقی در آن انجام شود. پدر و مادر، بدون این که متوجه باشند، محیط خانه را به سمتی می برند که فرزندان تمایلی برای خواندن نماز نداشته باشند. چگونه ممکن است در خانه ای که نوارهای موسیقی مبتذل گوش داده می شود، فیلم های گمراه کننده و فاسد دیده می شود و به مظاهر دینی توجه نمی شود، روح عبادت و بندگی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، در این موارد پدر و مادر فقط نمازهای ظاهری می خوانند و به آن پای بند نیستند.
نتیجه آن که باید مدیران منزل (پدر و مادر)، نه تنها عامل خلأ معنوی محیط منزل نباشند، بلکه برای حاکم کردن روح معنویت در فضای خانه بکوشند و نیایش و برنامه های مذهبی و تربیتی را در منزل اجرا کنند.
ب) اعمال روش نادرست
امروز، بیش و پیش از آن که نیازمند دانش تربیتی باشیم، نیازمند روش و منش مناسب هستیم. طراحی شیوه ای نو، جذاب، ساده و هماهنگ با دنیای کودک و نوجوان، ضرورت کار با نسل نوشکفته امروز است. رفتارهای بشارت آفرین و پرهیز از رفتار نفرت زا، شیوه و سیره ای مطمئن در دعوت فرزندان به سوی نماز است.برقراری یک رابطه عاطفی در این مسیر، بسیار لازم و مفید است.
گاهی علّت ترک نماز در بعضی از نوجوانان و جوانان، سخت گیری ها و فشارهای بی اندازه و غیر منطقی پدر ومادر است و این واقعیتی است که در بعضی از بی نمازها دیده می شود. رفتار خشونت آمیز با تحکّم و زورگویی در تمام موضوعات تربیتی، به ویژه معنویات، نه تنها اثر مثبت و سازنده ندارد، بلکه چه بسا نتیجه ناشایست بر جا می گذارد و باعث بریدگی و ترک کامل معنویات می شود.
وجود برخی سهل انگاری ها در نوجوانان و یا بازی گوشی کودکان در نماز، نباید با خشونت و رفتار تند والدین همراه باشد، بلکه ایجاد فضای معنوی، افزایش آگاهی، وجود رابطه عاطفی بین پدر و مادر و فرزندان، بهترین راه برطرف کردن این موارد است.
پدر و مادر باید با به کارگیری روش های درست، فرزندان را به انجام اعمال دینی دعوت کنند و به جای زور و خشونت از روش های درست، مانند برهان، تشویق، امید، تکریم و آشنا کردن فرزندان با الگوها و متخصصان مذهبی و دعوت به مطالعه کتاب هایی که در زمینه نماز نوشته شده اند و روش های مناسب دیگر استفاده کنند.
پدر و مادر، با انجام نماز در مقابل چشمان فرزندان، آن ها را به نماز دعوت کنند. دعوت کردن فرزندان به نماز صبح، خیلی مهم و حساس است و نباید به گونه ای باشد که فرزندان از نماز، خاطره بدی داشته باشند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
وای بر فرزندان آخرالزمان از شیوه ناپسند پدرانشان!
عرض شد: یا رسول الله!پدران مشرکشان؟ فرمود: خیر، بلکه پدران مسلمانی که چیزی از فرایض اسلامی و معارف دینی را به فرزندانشان نمی آموزند.1
1. محدث نورى، مستدرک الوسایل، ج 2، ص 625.