نماز و پایه های دین

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

بنی الاسلام علی خمسة اشیاء:

علی الصلاة، و الزکوة و الحج و الصوم و الولایة.

امام باقر علیه السلام فرمود:

اسلام بر پنج چیز بنا شده است:

نماز، زکات، حج، روزه و ولایت اهل بیت علیهم السلام.

بحار، ج 82، ص .234

قال الصادق علیه السلام:

شفاعتنا لا تنال مستخفا بصلاته.

امام صادق علیه السلام فرمود:

شفاعت ما به کسی که نمازش را سبک بشمارد نمی رسد.

بحار، ج 82، ص 227

رامشاندرندر تحقیقی که در مورد وضعیت بدن انسان هنگام نمازخواندن، با مجموعه‏ای از پژوهشگران آمریکایی انجام داد، به فعالیت بیشتر مغز انسان و آرامش روحی هنگام نماز آگاه شد.

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و رکن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است . درخواست حضرت ابراهیم (ع) چنین بوده است که: «رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی . . . ; ⁽¹⁾ پروردگارا، من و ذریه ام را برپا دارنده نمازقرار ده » . به حضرت موسی (ع) در کوه طور خطاب شد: «اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری; ⁽²⁾ همانا

من الله هستم، معبودی جز من نیست مرا پرستش کن و نماز را برای یاد من برپا دار» .

حضرت عیسی (ع) می گوید: «. . . و اوصانی بالصلوة والزکاة ما دمت حیا; ⁽³⁾ . . . و مرا توصیه به نماز و زکات مادام که زنده ام کرده است » .

و در چند جای قرآن سخن از میثاق بنی اسرائیل است که بخشی از مواد آن اقامه نماز است . ⁽⁴⁾

در آیین مقدس اسلام نیز «نماز» جایگاه ویژه ای دارد و در قرآن کریم بر آن تاکید فراوان شده است .

در این کتاب الهی وظایفی برای مسلمانان، در مقابل نماز مقرر شده است . این وظایف عبارتند از:

برتری نماز

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

اوصیکم بالصلاة و حفظها، فانها خیر العمل و هی عمود دینکم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

شما را به نماز و مراقبت از آن سفارش می کنم چونکه نماز برترین عمل و ستون دین شماست .

بحار، ج 82، ص 209

حدیث سیزدهم

امام جماعت

در نماز جماعت، آنکه جلو مى ایستد و مردم به او اقتدا مى کنند،«امام »نام دارد.بعضى نیز به او«پیشوا»مى گویند.در نظام اجتماعى سیاسى اسلام،آنکه پیشوایى جمعى را به عهده دارد،باید از یک سرى فضیلت ها و برترى ها برخوردار باشد،تا فضایل او،الهام بخش دیگران نیزباشد.در نماز جماعت نیز،پیش نماز،باید در علم و عمل و تقوا و عدالت،برتر از دیگران باشد.

در حدیث مى خوانیم:«فقدموا افضلکم » و«فقدموا خیارکم »، یعنى با فضیلت ترین و بهترین خودتان را جلو بیندازید و به او اقتدا کنید.

احادیث،در این باره،بسیار است .به چند نمونه اشاره مى کنیم:

امام جماعت،باید کسى باشد که مردم به ایمان و تعهد او اطمینان داشته باشند. امام صادق (ع) فرمود: «امام جماعت،رهبرى است که شما را به سوى خدا مى برد،پس بنگرید که به چه کس اقتدا مى کنید». ابوذر فرمود:امام شما،در قیامت،شفیع شماست.پس شفیع خودتان را از افراد سفیه و فاسق قرار ندهید. اقتدا کردن به افراد ناشناخته و آنان که در دین یا امامت،غلومى کنند،نهى شده است. افرادى که در جامعه،بخاطر گناه علنى، شلاق خورده اند،یا از طریق نامشروع،بدنیا آمده اند،حق امام جماعت شدن ندارند. امام جماعت، باید مورد قبول مردم باشد،و گرنه آن نماز،مورد قبول درگاه خداوند نیست. امام صادق (ع) در تفسیر این آیه شریفه «خذوا زینتکم عند کل مسجد» می فرمایند: هنگام رفتن به مسجد،زینت خود را همراه داشته باشید.

فرمود: زینت مسجد،پیشواى شایسته و امام جماعت مسجد است. البته پوشیدن لباس پاک و داشتن وقار و عطر زدن و...نیز درروایاتى به عنوان «زینت مسجد»آمده است.

امام باقر(ع)فرمود:«امام جماعت باید از افراد اندیشمند و صاحب فکر باشد». رسول خدا(ص) فرمود: «کسى که پشت سر امام عالم نماز بخواند،گویا پشت سر من و حضرت ابراهیم،نماز خوانده است ». از مجموع این احادیث،موقعیت حساس امامت جماعت شناخته مى شود.

منبع : کتاب تحریرالوسیله، امام خمینی (ره)، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی.

«عصر پیامبر بود. ظهر فرا رسید؛ مؤذن در مسجدالنبی اذان ظهر را گفت و مردم را به شرکت در نماز جماعت با پیامبر دعوت کرد. پیامبر به مسجد آمد، مسلمان‌ها ازدحام کردند و صفوف نماز تشکیل و نماز جماعت شروع شد؛ در میانه‌های نماز ناگاه متوجه شدند رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌خواهد با شتاب و عجله نماز را تمام کند. خدایا چه شده است؟ مگر بیماری شدیدی بر پیامبر عارض گردیده است؟ او همواره به وقار و آرامش در نماز سفارش می‌کرد؛ اکنون چرا مستحبات نماز را رعایت نمی‌کند؟ آن همه عجله برای چیست؟ چرا؟ چند لحظه نگذشت که نماز به پایان رسید، مردم نزد آن حضرت شتافتند و می‌گفتند: ای رسول خدا! ‌آیا چیزی شده است؟ حادثه بدی رخ داده است؟ چرا نماز را این‌گونه با شتاب و عجله به پایان رساندید؟ پاسخ همه این چراها، فقط این جمله بود که پیامبر به آنها فرمود: «اَما سِمِعْتُم صُراخَ الصّبِیّ؛ آیا شما صدای گریه و جیغ کودک شیرخوار را نشنیدید؟» معلوم شد کودک شیرخواری در نزدیکی آنجا گریه می‌کند و کسی نبود که او را آرام کند، پیامبر نماز را با شتاب تمام کرد تا کودک را آرامش و نوازش دهد».1

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! خداوند بر تو سلام رسانیده، برای تو هدیه‌ای فرستاده که برای هیچ پیامبری نفرستاده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال کرد: آن هدیه چیست؟ جبرئیل عرض کرد: نمازهای پنج‌گانه را به جماعت گزاردن. حضرت پرسید: ثواب آن چیست؟ جبرئیل گفت: هرگاه در نماز جماعت، دو نفر باشند، خداوند در نامه اعمالشان، برابر هر یک رکعت، ثواب صد و پنجاه نماز ثبت می‌فرماید و اگر سه نفر باشند، برای هر رکعت، ثواب دویست و پنجاه نماز و اگر چهار نفر باشند، برای هر رکعت، ثواب هزار و دویست نماز می‌نویسد ... تا ده نفر و چون تعداد نمازگزاران بیش از ده نفر باشد، اگر تمام دریاها، مرکب و درخت‌ها، قلم و جن و انس و ملایکه، نویسنده شوند نمی‌‌توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند».1

«پروردگارا، من [ یکى ] از فرزندانم را در درّه اى بى کشت و زرع، نزد خانه محترم تو، سکونت دادم. پروردگارا، تا نماز را به پا دارند، پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده و آنان را از محصولات ده، [ مورد نیازشان روزى باشد که سپاسگزارى کنند.»
«وچون از بنى اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و خوش مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید و با مردم سخن [ به زبانِ ] بگویید و نماز را بر پا دارید و زکات را بدهید؛ آنگاه، جز اندکى از شما، روى [ همگى برگرداندید.»
«و آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما هدایت مى کردند و به ایشان انجام دادن کارهاى نیک و بر پا داشتن نماز و دادن زکات را وحى کردیم و آنان پرستنده ما بودند.»
«و به موسى و برادرش وحى کردیم که شما دو تن براى قوم خود در مصر خانه هایى ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روى هم قرار دهید و نماز برپا دارید و مؤمنان را مژده ده.»
«پس در حالى که وى [ زکریا ] در محرابش به نماز ایستاده بود، فرشتگان، او را ندا در دادند که خداوند تو را به [ ولادت ] یحیى ـ که تصدیق کننده [ حقانیت ] کلمة الله [ = عیسى است و بزرگوار و خویشتندار [ =پرهیزنده از زنان و پیامبرى از شایستگان است ـ مژده مى دهد».
«و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته و تا زنده ام به نماز و زکات سفارشم کرده است.»

1 ـ خداوند تبارک و تعالى در مناجات پیامبرش موسى علیه السّلام با او: پیوسته بر نماز مواظبت کن، که نزد من جایگاهى ویژه و عهدى محکم دارد.

2 ـ امام صادق علیه السّلام : لقمان به پسرش گفت: پسرکم، هنگامى که وقت نماز در رسید، به خاطر هیچ چیز ، آن را به تأخیر مینداز و از آن آسوده خاطر شو که آن وام است.           

یکیاز دردآورترین مسائلی که برای ما مسلمانان وجود دارد و همیشه باعث رنجش خاطر ما شده این است که در حال نماز خواندن حضور ذهن نداریم و در آن چند دقیقه نمی‌توانیم افکار خود را متمرکز کنیم و بهتر و بیشتر در عالم ملکوتی وروحانی دیدار و لقاء‌ محبوب به پرواز در آییم. حضرت آیت الله جوادی آملی در کتاب مراحل اخلاق در قرآن  می‌فرمایند: «گاهی انسان بر طبق شریعت نماز می‌خواند، یعنی واجبات و مستحبات وضو و نماز را رعایت می‌کند، ولی حضور قلب ندارد این نماز گرچه از نظر فقهی باطل نیست، لیکن از نظر اخلاقی و کلامی نمازی بی اثر است تامین حضور قلب در نماز، بسیار مشکل است. با این که هر نماز چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد، این هنر در نمازگزار نیست که موقع نماز خود را ضبط کند. اگر انسان همان چند دقیقه خود را ضبط کند و بداند با چه کسی سخن می‌گوید، بقیه امور او تامین است، ‌‌اما چون در همان چند دقیقه قدرت حضور و ضبط ندارد، سایر امور او هم ناکام است.»